Muzeum Stylu Zakopiańskiego w willi Koliba

Będąc w Zakopanem warto nie tylko zwiedzać górskie szlaki, ale także zapoznać się z historią i głęboko zakorzenioną tradycją tego miejsca. Zakopiański styl architektoniczny przybliży nam z pewnością willa Koliba i mieszczące się w niej Muzeum Stylu Zakopiańskiego.

Willa Koliba jest pierwszą budowlą w stylu zakopiańskim. To jedyne miejsce w Polsce, gdzie można poznać historię i dokonania pierwszej teoretycznie opracowanej i praktycznie realizowanej koncepcji polskiego stylu narodowego, opartego na budownictwie i zdobnictwie górali podhalańskich.

W XIX w. w wielu uzdrowiskach krajowych zaczęła pojawiać się architektura w stylu szwajcarskim i tyrolskim. Odpowiedzią na to stała się właśnie Willa Koliba. Została wybudowana według projektu Stanisława Witkiewicza – polskiego malarza, architekta, pisarza i teoretyka sztuki, twórcy i popularyzatora stylu zakopiańskiego. Znajduje się przy najstarszej ulicy Zakopanego – Kościeliskiej. W jej otoczeniu położone są również inne zabytkowe domy i zagrody góralskie.
Projektując willę, Witkiewicz chciał podkreślić , że Polacy mają własne góry i własny styl i nie muszą go kopiować od innych. Pisał o tym nawet na łamach prasy, gdzie nawoływał do wykorzystywania motywów miejscowych we wznoszonych przez „panów” i „gości” willach. Witkiewiczowi udało się namówić kolekcjonera Zygmunta Gnatowskiego, ziemianina z Jakimówki na Ukrainie, aby wybudował willę w stylu zakopiańskim.

Koliba powstawała w latach 1892-1893. Jej nazwa oznacza rodzaj szałasu pasterskiego. We wnętrzu znalazły się stylowe meble i sprzęty, a także specjalnie zaprojektowane piece kaflowe, karnisze, zasłony, a nawet drobne przedmioty kowalskie, jak klamki i wykładki zamków. W 1901 r. Gnatowski dobudował od strony zachodniej potężne skrzydło, które przekształciło zamysł Witkiewicza przez zmianę bryły budynku. 5 lat później Gnatowski zmarł, a Koliba została sprzedana. Umieszczona w tzw. góralskiej izbie Koliby kolekcja etnograficzna Gnatowskiego znalazła się w Muzeum Tatrzańskim.

Od śmierci Gnatowskiego willa Koliba miała kilku właścicieli, ale żaden z nich nie doceniał wartości tego obiektu. W 1935 r. willę zmieniono na dom wypoczynkowy. Wówczas rozebrano większość zabytkowych pieców i unikatowych podłóg. Zmienił się także wystrój elewacji, a we wnętrzu pojawiły się motywy charakterystyczne dla art deco.

W czasie okupacji willa była siedzibą Hitlerjugend i przetrwała ten okres bez zniszczeń. Tuż po wojnie znów stała się domem wypoczynkowym a następnie, aż do grudnia 1981 r., domem dziecka. W 1987 r. Muzeum Tatrzańskie rozpoczęło remont konserwatorski. Wnętrze willi aranżował Władysław Hasior. Sto lat po wybudowaniu willi Koliba – w 1993 r. – otwarto w niej Muzeum Stylu Zakopiańskiego.

W najstarszej części Koliby 5 pokoi urządzono zgodnie z ich pierwotnymi funkcjami. Powstała jadalnia, salon i sypialnia na parterze oraz pokój Gnatowskiego i pokój służącego na piętrze, a etnograficzna kolekcja Gnatowskiego wróciła do izbiy góralskiej. Pozostałe meble, sprzęty i drobiazgi rzemiosła artystycznego w stylu zakopiańskim, które obecnie znajdują się w willi, pochodzą z okresu jego największego rozkwitu, czyli przełomu XIX i XX w. Są wykonane według projektów Stanisława Witkiewicza oraz jego ucznia Wojciecha Brzegi, a także Stanisława Barabasza, który był dyrektorem zakopiańskiej Szkoły Przemysłu Drzewnego i wprowadził styl zakopiański do szkolnych warsztatów. Z kolei w pokoju służącego znalazły się meble projektowane przez Franciszka Neużila, pierwszego dyrektora wcześniej wspomnianej szkoły. To właśnie Neużil jako pierwszy wprowadził termin „styl zakopiański” i określał nim projektowane przez siebie meble, zdobione podhalańskim ornamentem. Był za to jednak ostro krytykowany przez Witkiewicza.
Aktualnie Muzeum jest w trakcie remontu i jest niedostępne dla zwiedzających.